Romantyczna fantazja i improwizacja

PROF. RYSZARD DANIEL GOLIANEK – muzykolog, profesor nauk humanistycznych, pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. Najważniejszym zakresem jego zainteresowań badawczych jest historia i estetyka muzyki, głównie XIX wieku, szczególnie problematyka ekspresji, stylu i znaczenia muzyki romantyzmu, stąd też znaczny zakres prac dotyczy muzyki programowej i wokalno-instrumentalnej, głównie opery. Podejmuje także badania źródłowe (życie i twórczość Juliusza Zarębskiego, opery Józefa Michała Ksawerego Poniatowskiego). Napisał pięć monografii naukowych: Dramaturgia kwartetów smyczkowych Dymitra Szostakowicza (1995), Muzyka programowa XIX wieku. Idea i interpretacja (1998), Juliusz Zarębski: Człowiek – muzyka – kultura (2004), Opery Józefa Michała Ksawerego Poniatowskiego (2012), Polska w muzycznej Europie. Tematyka polska w dziełach kompozytorów zagranicznych XIX wieku (2019). Opublikował też dwie książki popularnonaukowe: Zrozumieć operę (2009) i Przewodnik po muzyce Mahlera (2012).

WYKŁAD (15.10, g. 18:30)
O fantazji w muzyce

Fantazja jako gatunek muzyczny ma wielowiekową historię związaną z różnymi stylami i obsadami wykonawczymi. Rozmaitość odmiennych tradycji narodowych i stylistycznych powoduje sytuację, w której jedynym elementem łączącym różne przejawy fantazji stała się swoboda wypowiedzi kompozytora i indywidualny sposób kształtowania formy i ekspresji muzycznej. Podczas wykładu podjęta zostanie jednak próba systematyzacji tego zjawiska i określenia ram strukturalnych dla gatunku fantazji w muzyce instrumentalnej. Szczegółowym przykładem rozwiązania kompozytorskiego stanie się Wielka fantazja Juliusza Zarębskiego, utwór odnaleziony przeze mnie w 2000 roku w Archiwum Goethego i Schillera w Weimarze.

PROF. JAKUB STANKIEWICZ, wybitny pianista jazzowy. W 2. połowie lat 80. grał z zespołem J. Ptaszyna Wróblewskiego, potem z zespołami Z. Namysłowskiego. Studiował w Berklee College of Music w Bostonie (1987-1990), gdzie został wyróżniony Nagrodą Oscara Petersona. Był półfinalistą Międzynarodowego Konkursu Pianistów Jazzowych im. Th. Monka w Waszyngtonie. W USA współpracował z orkiestrą legendarnego klarnecisty i bandleadera A. Shawa. W kraju założył kwartet z H. Miśkiewiczem, A. Cegielskim oraz C. Konradem i nagrał w 1993 roku płytę Northern Song (Płyta Roku wg czytelników „Jazz Forum”). Grał także ze S. Hamiltonem, A. Farmerem, Sh. Jordan, J. Muniakiem, T. Szukalskiego i A.M. Jopek. Wydał wiele płyt, m.in. Ulice wielkich miast, Chopin Songbook, Spaces (m.in. nominacja do „Fryderyka”, 2013). W 2014 w studio w Los Angeles, wraz z P. Erskine'm i D. Oleszkiewiczem, nagrał płytę z utworami V. Younga, a w 2015 odbyła się w USA seria koncertów promujących ten album. W ostatnich latach artysta zajmuje się także działalnością pedagogiczną: w 2016 otrzymał tytuł doktora habilitowanego w dziedzinie sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej – instrumentalistyka; jest także wysoko cenionym specjalistą od muzycznych programów komputerowych.

WYKŁAD (16.10, g. 18:30)
O improwizacji jazzowej

W wykładzie przedstawiona zostanie geneza autorskiego projektu płytowego Kuba Stankiewicz inspired by Roman Statkowski. Artysta, demonstrując przykłady zaczerpnięte z nagrania opery Maria Romana Statkowskiego, pokaże nieznane dotychczas związki tego dzieła z muzyką filmową uczniów Statkowskiego – Victora Younga i Bronisława Kapera.

PROF. IRENA PONIATOWSKA – w l. 1965-2003 była związana z Instytutem Muzykologii UW, a w l.  1975-1991 z Towarzystwem im. F. Chopina; od 2001 przewodniczy Radzie Programowej NIFC, a od 2006 – Radzie Festiwali Chopinowskich w Dusznikach. Prowadziła Kongresy MAEO w Filharmonii Pomorskiej 1988-2006, Kongresy Chopinowskie w Warszawie 1999, 2010. Jest honorowym członkiem Accademia Filarmonica di Bolonia (zał. 1666), honorowym członkiem Związku Kompozytorów Polskich i miasta Duszniki, odznaczona Złotym Medalem „Gloria Artis” (2013). Koncentruje się na badaniach nad historią muzyki od baroku do  początku XX wieku, zwłaszcza muzyki fortepianowej, skrzypcowej oraz recepcji muzyki. Jest autorką ok. 400 prac, w tym  książek, ostatnie to:  W kręgu recepcji i rezonansu muzyki. Szkice chopinowskie, 2008; album  Chopin 1810-2010, Człowiek i jego muzyka (wyd. polsko-angielskie 2009, polsko-francuskie 2010); w serii „Historia muzyki w Polsce” Romantyzm 2A 1850-1900. Twórczość muzyczna, 2010, wersja ang. 2011; Wdzięk afektu. Teksty o tempie rubato, 2017; Polska wiolinistyka / Violin in Poland. Violin Antonio Stradivari 1685 „Polonia”, 2018; 7 tomów edycji faksymilowych autografów Chopina; redaktor 5 tomików Chopin w kręgu przyjaciół (1995-1999), dwóch tomów antologii Krytyka muzyczna o Chopinie (wydania polskie i obcojęzyczne 2011-2017); Wystawa Powszechna w Paryżu 1900. Autografy polskich kompozytorów, 2016 (w 3 językach).

WYKŁAD (17.10, g. 18:30)
O romantycznej improwizacji fortepianowej

Przyzwolenie na improwizowanie ma swoje początki w antyku, w retoryce i w muzyce. Swobodę wykonawczą w dobie nowożytnej przedstawił Castiglioni w Dworzaninie, pozwalając na „uważną niedbałość” wykonania (uwzględniał muzykę i taniec). Teoretycy śpiewu pokazali całe bogactwo wokalnego ozdabiania zapisanego tekstu fioriturami, pasażami, koloraturami i swobodnym traktowaniem rytmu i tempa, a następnie te gesty były przenoszone do muzyki instrumentalnej, fortepianowej. Chopin te improwizowane rulady skrupulatnie zapisywał, ale dynamikę, agogikę, pozostawiał inwencji pianisty. Oprócz improwizacji w dziełach Chopina mamy relacje o jego wspaniałych improwizacjach na żywo,
także Hummla, Liszta, Thalberga i wielu innych. Przypomnieć też można, że w XIX wieku polecano w szkołach gry tzw. preludiowanie, czyli przedzielanie utworów na koncercie improwizowanymi łącznikami (akordy, figuracje, modulacje). Występujący pianiści musieli wykazać się kunsztem improwizacji, często publiczność „rzucała” pianiście temat do improwizacji w drugiej części lub na koniec recitalu.

PROF. WIESŁAW RATAJCZAK – pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, badacz kultury polskiej drugiej połowy XIX wieku. Kierownik specjalizacji „Animacja kultury” na studiach licencjackich filologii polskiej. Wykłada także teorię i historię kultury na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu.
Autor książek: Teodor Tomasz Jeż (Zygmunt Miłkowski) i wiek XIX (2006), Słownik motywów literackich (2006), Literatura polska XIX wieku (2008), Conrad i koniec epoki żaglowców (2010), „Stąd konserwatyzm jest pozytywizmem”, Myśl społeczno-polityczna młodych konserwatystów warszawskich i ich adherentów 1876-1918. Antologia publicystyki (wspólnie z Maciejem Glogerem, 2018), Spór o Conrada 1945-1948 (2018). Współredaktor wielu tomów zbiorowych, autor artykułów poświęconych m.in. prozie i poezji doby pozytywizmu i Młodej Polski, związkom historii i egzystencji, dziewiętnastowiecznym ideom i ich obecności w następnych stuleciach. Członek redakcji czasopisma „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”. Prywatnie miłośnik festiwali muzycznych i wędrówek z literackimi kontekstami.

WYKŁAD (18.10, g. 18:30)
O powieści Gustawa Bojanowskiego „Tydzień w Antoninie”

Tydzień w Antoninie Gustawa Bojanowskiego (1889-1957) jest powieścią wartą przypomnienia, zwłaszcza miłośnikom Chopina. Fabuła osnuta została wokół kilkudniowego pobytu kompozytora w Pałacu Radziwiłłów w 1829 roku. Miejscem akcji staje się okolica oddalona od spraw świata, izolowana, poddana tajemniczemu wpływowi natury, posiadająca swój charakter, pozornie nieefektowna, a w istocie przemawiająca do uważnego i życzliwego słuchacza swym pradawnym językiem. Duch miejsca zainspirował młodego geniusza, a autor powieści spróbował uchwycić istotę twórczego niepokoju, przejść ze swym bohaterem ścieżki wzruszeń i natchnień. Pietyzm wobec realiów topograficznych i obyczajowych, umiejętność budowania nastroju to bez wątpienia atuty tej prozy.

PROF. IWONA PUCHALSKA – pracownik w Katedrze Komparatystyki Literackiej Wydziału Polonistyki UJ. Studiowała filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz literaturę porównawczą i socjologię na Uniwersytecie Stendhala w Grenoble, gdzie następnie przez kilka lat pełniła funkcję lektora języka polskiego. Zajmuje się związkami muzyki i literatury, operą i teatrem muzycznym, problemami adaptacji, zjawiskiem improwizacji oraz uwarunkowaniami recepcji utworów muzycznych i literackich.

Autorka m.in. książek: Sztuka adaptacji. Literatura romantyczna w operze dziewiętnastowiecznej (Universitas, Kraków 2004), Improwizacja poetycka w kulturze polskiej XIX wieku na tle europejskim (Wydawnictwo UJ, Kraków 2013), Muzyka w okolicznościach lirycznych. Zapisy słuchania w poezji polskiej XX i XXI wieku (Księgarnia Akademicka, Kraków 2017), Przy Mickiewiczu (Wydawnictwo UJ, Kraków 2019) oraz Poeta w operze (Księgarnia Akademicka, Kraków 2019).

WYKŁAD (19.10, g. 18:30) 
Prorocy czy hochsztaplerzy? – Rozkwit i upadek improwizacji poetyckiej

Publiczna improwizacja poetycka to praktyka obecna w kulturze europejskiej od jej zarania, istniejąca w różnych formach i tradycjach, lecz zawsze będąca przedmiotem żywych dyskusji i budząca skrajnie różne reakcje. Szczególną popularność zyskały improwizacje w wieku XIX, doskonale wiążąc się z romantycznym kultem geniuszu. W duchu korespondencji sztuk postrzegano je jako demonstracje czystego natchnienia, w których harmonijnie wiążą się ze sobą melos i logos, a popisy improwizatorów często odbywały się z towarzyszeniem muzyki jako siły napędowej inwencji poetyckiej. Choć publiczną improwizacją nie gardzili nawet najwybitniejsi poeci epoki – na gruncie polskim m.in. Mickiewicz i Słowacki – nie brakowało też i głosów pełnych niesmaku i potępienia w stosunku do niej jako „jarmarcznego kuglarstwa” i wyrazu złego gustu. Mimo że w drugiej połowie wieku XIX, w wyniku inwazji myślenia pozytywistycznego, romantyczny mit improwizacji uległ wyraźnej dewaluacji, nadal rysuje się ona jako zjawisko intrygujące, którego jednoznacznie określić i ocenić nie sposób. Nie dążąc więc do odpowiedzi czym „naprawdę” była improwizacja poetycka, proponuję kilka spojrzeń na jej jasną i ciemną stronę, na historię chwalebną i haniebną – na wzloty i upadki tej fascynującej sztuki.