Samotny nawet wśród tłumu

27 kwietnia 1841 r. markiz Astolphe de Custine, francuski pisarz, podróżnik, autor pamiętników z niezwykle ciekawymi wzmiankami o Chopinie i George Sand, utrwalił w liście piękne słowa pod adresem uwielbianego przez siebie polskiego kompozytora. Po jego koncercie u Pleyela, napisał: „Odnalazłem Pana, a z Panem fortepian bez jego ujemnych stron, bez tonów dla tonów, z myślami, które Pan wyraża mimo instrumentu, gdyż gra Pan nie na fortepianie, lecz na duszy”. Kontakty de Custine'a z Chopinem datują się od roku 1836. Ze strony pisarza stały się one płomienne, o czym świadczyły listy słane do polskiego kompozytora: „Osiągnął Pan wyżyny cierpienia i poezji: melancholia Pańskich utworów przenika głębiej do serc; słuchacz jest samotny z Panem nawet wśród tłumu; to już nie fortepian, to - dusza, i jaka dusza”. Stosunki obu rozluźniły się, gdy markiz otwarcie skrytykował związek kompozytora z George Sand, nazywając ją „wampirem”. Astolphe de Custine był obecny na ostatnim koncercie Chopina, ale w chwili jego śmierci przebywał w Rzymie. (md)